شرح مختصر دعای مکارم الاخلاق/ گفتار سیزدهم: هدایت و ارشاد به راه صحیح

در ایام ماه مبارک رمضان امسال، یادگار گرامی امام آيت الله سید حسن خمینی طی سلسله یادداشت هایی، به اختصار به شرح دعای مکارم الاخلاق می پردازد.

به گزارش پايگاه اطلاع رساني آستان، امروز بخش سیزدهم این یادداشت ها تحت عنوان «هدایت و ارشاد به راه صحیح»، از نظر مخاطبان ارجمند می گذرد:

 

امام زین العابدین علیه السلام در ادامه دعای شریف مکارم الاخلاق، از خدا می خواهند که توفیق دهد تا از کسی که او را راهنمایی می کند، اطاعت کند و از کسی که به سعادت رهنمون می شود، پیروی کند: «و وفقنی لطاعۀ من سددنی و متابعۀ من ارشدنی» بارالها! توفیق ده تا فرمانبردار کسی باشم که مرا به راه راست می بَرَد و تابع آن باشم که مرا به طریق رشاد می کشد.

«توفیق» به مطابقت و موافقت بین دو شیء ترجمه و گفته شده توفیق از طرف خدا بدین معناست که برای تحقق یک امر نیکو و خوب، وسایل و اسباب به گونه تنظیم شود که مقصود حاصل شود. (مجمع البحرین/ ماده وفق)

اینکه شرایط و مقدمات به گونه ای فراهم آید که یک پدیده به نحوی جامع و نیک محقق شود، بی شک جز با لطف و کرم باری تعالی حاصل نمی شود و از این روست که حضرت سجاد علیه السلام این توفیق را از حضرت حق طلب می کند، ولی باید در نظر داشت که علاوه بر درخواست از درگاه احدیت، انسان خود نیز باید در کسب فضایل و تامین شرایط کوشش و تلاش کند. امام رضا علیه السلام در توصیف کسی که توفیق می خواهد ولی تلاشی نمی کند، می فرماید: «من سأل التوفیق و لم یجتهد فقد استهزأ بنفسه» کسی که از خدا طلب توفیق می کند ولی در آن راه کوشش و مجاهده نمی کند، خود را مسخره کرده است. (میزان الحکمه/ ج2/ ص341)

«سددنی» به معنی قوام و درستی سخن و عمل است (ریاض السالکین/ ج3/ ص332) و در اینجا منظور راهبری و هدایت به مسیر صلاح و راه راست است. هدایت به معنای نشان دادن راه یا رساندن هر چیز به مطلوب و مقصود آن است. برای یافتن راه صحیح و ماندن در صراط مستقیم باید آدمی با خود صادق باشد و البته نصایح و راهنمایی های خردمندان و صاحبان عقول را به کار بندد. امیر مومنان علی علیه السلام می فرماید: «لم یوفق من استحسن القبیح و اعرض عن قول النصیح» کسی که بدی ها را نیکو می شمارد و از گفته دوست خیرخواه و ناصحِ خود اعراض می کند، در کارش موفق نمی شود. (غرر الحکم و درر الکلم/ ص603) و از این باب است که همنشینی با رفیق دانا را توفیق الهی می شمارد و به دوستی با آنها توصیه می کند: «اشفق الناس علیک اعونهم لک علی صلاح نفسک و انصحهم لک فی دینک» مهربان ترین افراد برای تو آن کسی است که بیش از دیگران در اصلاح نفست بکوشد و نسبت به دینت خیرخواه تر باشد. (غرر/ ص83)

خدای متعال برای راهبری و هدایت انسان ها، هادیان و مرشدان زیادی در دسترس قرار داده است. تأمل در آیات کریمه و روایات شریفه روشن می سازد که اولین و اصلی ترین هادی و راهنمای بشر، خداوند است: «ربنا الذی اعطی کل شیء خلقه ثم هدی» (طه/ 50) ، «انّا هدیناه السبیل» (انسان/ 3) همچنین پیامبران بسیاری برای هدایت  و ارشاد بشر فرستاده شده است: «هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق» (فتح/ 28)

ائمه و اولیای الهی نیز از جمله هادیان و مرشدان جامعه انسانی هستند. امیرالمومنین در ضمن خطبه چهارم نهج البلاغه می فرماید در تیرگی ها و ظلمت ها، به وسیله ما راه صلاح را شناختید و هدایت شدید: «بنا اهتدیتم فی الظلماء»

عقل نیز در زمره راهنمایان بشر است که در احادیث مأثوره از معصومین علیهم السلام به پیامبر باطنی تسمیه شده است و سفارش شده برای هدایت و فلاح، از دستورات عقل پیروی کنیم: «قال النبی صلی الله علیه و آله: استرشدوا العقل ترشدوا و لا تعصوه فتندموا» از عقل کمک بخواهید تا ارشادتان نماید و از دستوراتش سرپیچی نکنید که سرانجام پشیمان خواهید شد. (بحارالانوار/ ج1/ ص96) همچنین امام کاظم علیه السلام عقل را حجت باطنی خوانده و تبعیت از ارشادها و هدایت های آن را لازم شمره است: «یا هشام ان لله علی الناس حجتین: حجۀ ظاهرۀ و حجۀ باطنۀ فاما الظاهرۀ فالرسل و الانبیاء و الائمه. اما باطنۀ فالعقول» (بحارالانوار/ ج75/ ص300)

علاوه بر عقل، انسان برای یافتن مسیر هدایت و راه رستگاری، از مشورت خردمندان و دانایان نیز می تواند بهره ببرد. همفکری و مشورت با اهل عقل باعث می شود فرد از تجربه ها و دانش دیگران استفاده کند و در تصمیماتش راه صلاح را برگزیند و مسیر را بهتر بشناسد و بپیماید. امام علی علیه السلام می فرماید: «من شاور ذوی العقول استضاء بانوار العقول» و از پیامبر گرامی اسلام مروی است که «مشاورۀ العاقل الناصح رشد و یمن و توفیق من الله» مشورت  کردن با خردمندانِ خیر خواه، مایه هدایت و میمینت است و توفیقی است از جانب خداوند. (میزان الحکمه/ ج6/ ص91) و از این باب است که امام سجاد علیه السلام توفیقِ بهره بری و فرمانبرداری از هادیان و مرشدین را از خدای سبحان طلب می کند.

از جمله نعمت ها و توفیقاتی که حضرت باری تعالی به بندگانش اعطا می کند، حاکمان و والیانی است که دادگر و عدالت گستر باشند و علاوه بر اینکه خود در مسیر هدایت اند، دیگران را نیز به راه راست ارشاد و راهنمایی می کنند. امام علی علیه السلام در توصیف بهترین بندگان خدا می فرماید: «فاعلم ان افضل عبادالله عند الله امام عادل هُدِی و هَدی فاقام سنۀ معلومۀ و امات بدعۀ مجهولۀ» آگاه باش که برترین انسان ها در پیشگاه خدا، پیشوای عادل و دادگری است که خود در راه راست باشد و دیگران را نیز به راه راست رهنمون شود، سنت شناخته شده ای را برپا دارد و بدعت نامتعارفی را از میان ببرد. (نهج البلاغه/ خطبه 164)

در پایان ذکر این نکته ضروری است که هدایت و ارشاد تنها هنگامی امکان پذیر است که اراده الهی بر هدایت تعلق گرفته باشد: «عن النبی صلی الله علیه و آله: قال الله جل جلاله: عبادی! کلکم ضال الا من هدیته» در حدیثی قدسی، خدای تعالی می فرماید: ای بندگان من! همه شما گمراه هستید مگر کسی که من هدایتش کنم. (امالی صدوق/ ص161) و از این روست که درخواست و دعای امام سجاد علیه السلام از درگاه حضرت باری تعالی این است که: خدایا به من توفیق ده که مطیعِ راهنما و پیروِ مرشدم باشم.