مرجعیت امام

پس از رحلت آیت الله العظمی حائری (10 بهمن 1315 ه. ش.) مدت هشت سال سرپرستی حوزه علمیه قم را آیات عظام: سید محمد حجت، سید صدرالدین صدر و سید محمدتقی خوانساری بر عهده گرفتند. در این فاصله و بخصوص پس از سقوط رضاخان، شرایط برای تحقق مرجعیت عظمی فراهم گردید. آیت الله العظمی بروجردی شخصیت علمی برجسته ای بود که می توانست جانشین مناسبی برای مرحوم حائری و حفظ کیان حوزه باشد. این پیشنهاد از سوی شاگردان آیت الله حائری و از جمله امام خمینی به سرعت تعقیب شد. شخص امام در دعوت از آیت الله بروجردی برای هجرت به قم و پذیرش مسئولیت خطیر زعامت حوزه مجدانه تلاش کرد. در زمان هجرت آیت الله بروجردی به قم، امام خمینی که خود از مجتهدین و مدرسین بنام حوزه قم بود برای تحکیم موقعیت زعامت و مرجعیت آیت الله بروجردی کوشش فراوان به کار برد و به گفته شاگردان امام برای همین منظور نیز در جلسات درس اصول مرحوم آیت الله بروجردی شرکت می کرد.

آیت اللّه العظمی بروجردی در دهم فروردین 1340 رحلت کرد. خدمات ارزنده و شخصیت علمی ایشان بار دیگر مرجعیت را به عنوان مهمترین پناهگاه مذهبی مردم در صحنه حیات اجتماعی ایران مطرح ساخته و این موقعیت فی نفسه مانعی عمده بر سر راه هدف های رژیم شاه بود. فقدان ایشان ضایعه ای جبران ناپذیر به حساب می آمد. در اسفند همین سال نیز روحانی مبارز آیت الله کاشانی که روزگاری نامش لرزه بر اندام شاه می انداخت، دار فانی را وداع گفت. امام خمینی بعد از رحلت آیت اللّه بروجردی علیرغم استقبال حوزۀ علمیه و مردم، همچون ادوار گذشتۀ زندگی خویش کوچکترین قدمی برای مرجعیت خود برنداشت و حتی در مقابل پیشنهادات و اقدامات دوستان خویش در این مسیر سرسختانه مقاومت می کرد و این در حالی بود که تحریر فتاوای امام خمینی برتمام ابواب کتاب عروة الوثقی پنج سال قبل از رحلت آیت اللّه بروجردی پایان یافته بود و در همین سالها نیز حاشیه امام خمینی بر کتاب وسیلة النجاة به عنوان رسالۀ عملیه ـ نگارش یافته بود. پس از رحلت آیت الله بروجردی و تجزیه مرجعیت عظمی، رژیم شاه کوشید تا امر مرجعیت را به خارج از ایران منتقل نماید ولی شخصیت علمی، نگاه زهدگرایانه و تلاشهای امام برای افشاگری خیانت ها و جنایت های شاه موجب شد مرجعیت امام در میان روحانیت و مردم گسترش یابد.