نجات ایران با بازنگری جغرافیای اقتصاد

با دكتر سيدحسن مطيعي استادتمام دانشگاه در رشته جغرافيا و مدير قطب علمي مطالعات و برنامه‌ريزي روستايي دانشگاه تهران در «آستان» به گفت‌وگو نشسته‌ايم تا ظرفيت‌هاي موجود مناطق جغرافيايي را مورد بحث قرار دهيم.

*در بحث اقتصاد مقاومتي جايگاه و نقش جغرافياي اقتصاد چيست؟

در اقتصاد فضا يكي از مسائلي كه مطرح است مقوله محيط بوده و كنش هاي اقتصادي حاكم بر آن فضا نيز مهم به حساب مي آيد. اگر بتوان از نظر نظم دهي فضايي وضعيتي را ايجاد كرد كه از داده هاي محيطي به نحو احسن استفاده شود، مسلم است كه اقتصادي پويا و شكوفا در محيط حاصل مي شود و كارآيي را در محيط افزايش مي دهد. در اين زمينه مسائلي كه در اقتصاد فضا مطرح است و همان بحث مربوط به جغرافياي اقتصادي است را نيز بايد مطرح كرد و همه ابعاد آن را مورد بحث و بررسي قرار داد . يعني بررسي وضعيت اقتصاد محيط با توجه به كنش هاي فضايي و كارايي هايي كه در فضاي جغرافياي حاصل مي شود بنابراين در اقتصاد فضا مي بينيم كه محيط هاي متفاوت كارايي هاي متفاوتي را ايجاد مي كنند و مديريت محلي و منطقه اي با توجه به توان و قدرتي كه از نظر برنامه ريزي اقتصادي دارد كارايي محيطي را به حداكثر مطلوب خود برساند و از آن در زمينه آمايش سرزمين استفاده كند. يعني استفاده از مقوله هايي كه در آمايش سرزمين مطرح هستند و يك مسئله به جمعيت سرزمين مربوط مي شود كه چه وضعيتي را از نظر جمعيت سرزمين دارا هستيم . دومين مسئله مهم بعد از جمعيت، فعاليت و وضعيتي است كه از اين نظر در فضاي جغرافيايي شكل مي گيرد.سومين فاكتور مورد بحث بستر اين جمعيت و فعاليت هايي است كه كارايي محيطي را از نظر اقتصادي ايجاد مي كند .بنابراين براي اينكه بتوانيم داراي يك اقتصاد پويا و توانمند باشيم و در مقابل خطراتي كه وضعيت منطقه اي را از نظر اقتصادي با مشكل مواجه مي كند، مشكلات را به قوت تبديل كنيم و از كارايي فضايي سود ببريم به يك برنامه ريزي با توجه به توان هاي محيطي در بخش هاي مختلف اقتصادي نياز داريم.

*سرمايه گذاري و نقش سرمايه در اين ميان چقدر تاثير گذار است ؟

تامين سرمايه و سرمايه داري در زمينه هايي كه بتوانيم اقتصاد منطقه را به پويايي و كارايي براي كاهش آسيب و يا مقاوم شدن در مقابل آسيب هايي كه وجود دارد ، تبديل كنيم مسلم است كه از نظر برنامه ريزي بايد كنش ها و عملكردهاي اقتصادي را به نحو مطلوب جدي تصور كرده و نسبت به آنها آگاهي داشته باشيم . از اين رو بايد محيط جغرافيايي را خوب بشناسيم و بدانيم پتانسيل هاي محيطي كدام هستند و در برنامه ريزي از اين پتانسيل هاي محيطي بهره مند شويم . تا داراي يك كارايي و اقتصاد پويا و مقاوم باشيم .با اين تمهيدات اقتصاد كشور شكل اقتصاد پويا به خود مي گيرد و در مقابل مشكلات احتمالي كه ممكن است از درون وبيرون حاصل شود مقاومت كافي خواهيم داشت.

*چه انگيزه هايي باعث مي شود اقتصاد مقاومتي در هر منطقه جغرافيايي ساختار سازمان يافته اي به خود بگيرد ؟

وضعيت اقتصادي و مكان جغرافيايي در جمعيت انگيزه ايجاد مي كند و در زمينه هايي كه سبب بي انگيزگي در كار ، فعاليت و تلاش مي شود مي توان براي توليد انگيزه ايجاد كرد و آنها را از بين برد.يعني زمينه هاي رانت خواري كه انگيزه جمعيت كاري و توسعه را از بين مي برد ، بايد كاهش يابد .بنابراين افراد سود جويي كه قصد دارند از محيط و مكان شخصي منفعت يابندبايد مانع شان شد .زيرا كار و تلاش مقدس است و وقتي كار و تلاش براي مردم و جمعيت يك سرزمين افتخار آميز باشد و كسب معاش از طريق زمينه هاي توليدي و كارآيي مثمر ثمر واقع شودمسلما نيروي كار و فعاليت در جايگاه واقعي خود قرار مي گيرد و زمينه هاي بي ارزش كاهش پيدا كرده و فعاليت ارزشمند مي شود . امروز در بسياري از كارهاي جغرافيايي شاهد اين هستيم كه زرنگي هاي بي ارزش و كسب درآمدهاي غير توليدي ،‌كسب درآمدهاي بدون كار، كسب درآمدهايي كه با رانت خواري همراه است جاي فعاليت هاي ارزشي را گرفته است و اين زمينه ها باعث مي شود انگيزه كار و فعاليت مخصوصا در نسل جوان از بين برود و اقتصاد منطقه را تبديل به اقتصاد آسيب پذير وغير مقاومسازد.

*در مناطق مختلف كشور چقدر بايد به ظرفيت هاي داخلي منطقه تكيه كرد تا اقتصاد پويايي را شاهد باشيم؟

مسلما در كشور عمدتا بايد بر ظرفيت هاي بومي و محلي تكيه كرد در هر منطقه اي در ايران و هر استاني از كشور بايد در وهله اول به دنبال توانمندي هايي كه از نظر اقتصادي در همان استان و در همان منطقه مطرح است، بود . خوشبختانه تمام نواحي ايران از پتانسيل بسيار بالايي برخوردار است حتي در نواحي كويري و اگر به نحو مطلوب برنامه ريزي داشته باشيم همان توان هاي محلي و محيطي در بسياري از موارد براي توسعه اقتصاد پويا و مقاوم كافي خواهد بود.

*روند تحول در ديدگاه هاي جغرافياي اقتصادي در مناطق مختلف به چه شكل است ؟

در جغرافياي اقتصادي تكيه بر مكان و فضاي جغرافيايي براي بهره وري هاي اقتصادي مطرح است كه چه طور از اين منابع و ظرفيت هاي محلي استفاده كنيم .در جغرافياي اقتصادي بايد به دنبال شناسايي توانمندي هاي محيطي باشيم تا از طريق توانمندي هاي محيط بتوانيم در فضاي جغرافيايي كارآيي مناسب و انگيزه كار و شغل ايجاد كنيم يعني برعكس بحث هايي كه در زمينه هاي اقتصادي است در جغرافياي اقتصادي كه امروز عمده بحث اقتصاد فضا را به خودش اختصاص مي دهد عمده بحث مربوط به توانمندي هاي محيطي مي شود و كارآيي و پراكنشي كه از نظر فعاليت ها در جغرافيا مطرح است .

*چقدر بايد در بحث جغرافياي اقتصاد حوزه هاي مختلف اقتصادي را مد نظر قرار داد؟

امروزه در بحث اقتصاد و به ويژه در جغرافياي اقتصادي ، نگرش ها فقط به يك حوزه اقتصادي مربوط نمي شود كه در برخي مناطق فقط به حوزه صنعت يا فقط به بحث كشاورزي تكيه كنيم زيرا اين يك تفكر اشتباه است امروز بحث هاي مختلف اقتصادي در تركيب با يكديگر كارآيي اقتصادي و فضايي ايجاد مي كنند .به عنوان مثال حتي اگر استان هاي صنعتي را در نظر بگيريم كه فقط در بخش صنعت پويا هستند مي توان به اين نتيجه رسيد كه در بخش كشاورزي هم از يك قدرت بالا برخوردار هستند و حتي در فعاليت هاي خدماتي و گردشگري هم از يك موقعيت بسيار مناسب برخوردار هستند.از اين رو براي پيشرفت در اقتصاد مقاومتي بايد به تمام فعاليت هاي اقتصادي توجه كنيم و اگر كارآيي آنها در برخي زمينه ها كمتر بوده از آن استفاده كنيم تا فضاي پوياي اقتصادي از طريق تركيب انواع فعاليت ها در بخش هاي اقتصادي ايجاد شود.

*چه حوزه هاي ديگري را بايد در نظر بگيريم و روي آنها بيشتر متمركز شويم؟

سه بخش اقتصادي صنعت ،‌كشاورزي و خدمات حائز اهميت است و هر كدام از اين بخش ها زير بخش هايي دارند كهاگر تمام زمينه و كارآيي كه از نظر آن زير بخش ها هم در يك فضاي اقتصادي وجود دارد را در نظر بگيريم در اقتصاد موفق عمل مي كنيم .از اين رو بايد در بخش هاي مختلف كشور اين سه بخش را راه اندازي كرد . بنابراين اين سه بخش از يكديگر مجزا نيستند و بايد در كنار يكديگر با تركيب بخش هاي مختلف اقتصادي پيش بروند .هر مكان جغرافيايي از تركيب انواع فعاليت ها و حوزه هاي اقتصادي بايد سود ببرد و كارآيي اقتصادي خود را داشته باشد .

* كدام يك از مناطق ايران ارزش اقتصادي زيادي دارد كه تا الان ناديده گرفته شده و سرمايه گذاري در اين بخش صورت نگرفته است ؟

همه نواحي كشور حتي نواحي كويري در زمينه هاي توليد و انرژي ارزشمند است از اين رو در ايران نواحي كم ارزش وجود ندارد، اما نيازمند مديريت و برنامه ريزي هاي اقتصادي است. تمامي اين فضاها از موقعيتي برخوردارند كه مورد فراموشي واقع شده اند در حاليكه از يك موقعيت انرژي زاي بسيار بالا برخوردار هستند .به ويژه در آينده كه انرژي نور خورشيدي و ....كاربرد فراواني خواهد داشت .اگر بتوانيم مديريت اقتصادي مناسبي را حاكم بر تمام نواحي كشور كنيم به اقتصادي پويا دست يافته ايم غرب و شرق كشور وضعيت بسيار مناسبي در بخش هاي مختلف اقتصادي دارد كه نيازمند مديريت اقتصادي خردمندانه و سرمايه گذاري هاي لازم است .