در معدود مدارسی که زیر نظر ما بود اجسامی دیدیم اما دوربین‌ها چیزی را ثبت نکردند

محمد بطحایی معاون دانشگاه آزاد اسلامی و وزیر پیشین آموزش و پرورش در برنامه حضور در حسینیه جماران گفت: در اندیشه حضرت امام(ره) تربیت باید افراد را متخلق به اخلاق الهی کند. یعنی به تعبیر حضرت امام تربیت یعنی اینکه آدم‌ها از ظلمت و تاریکی به سوی نور هدایت شوند.

نقش معلم، این است که مسیر تربیت را از خار و خاشاک پاک کند. مربی هیچگاه اجازه ندارد متربی را هول دهد و به زور بکِشد. این فهم نادرستی است که برخی از ما گاهی دچار آن می‌شویم. ما اجازه نداریم متربی را در مسیر تربیت، به زور هدایت کنیم.

همزمان با هفته بزرگداشت مقام معلم، «دکتر محمد بطحایی» معاون دانشگاه آزاد اسلامی مهمان برنامه «حضور» بود. بطحایی که از چهره‌های شناخته شده قشر فرهنگیان و وزیر اسبق آموزش و پرورش است، با حضور در حسینیه جماران در خصوص اندیشه‌های امام خمینی(ره) در حوزه تعلیم و تربیت و آموزه‌های ایشان در خصوص مقام معلم و همچنین موضوعات روز جامعه با برنامه «حضور» به گفت و گو نشست.

همطرازی با انبیا، شاه‌بیت نظر امام در مورد مقام معلم است

بطحایی با اشاره به نگاه ویژه حضرت امام به تعلیم و تربیت اظهار داشت: حضرت امام علی‌رغم اینکه یک عالم سنت‌گرا بود، اما به شدت واقعیت‌های جامعه را درک می‌کرد و سیاست‌ها و سیاست‌گذاری‌های ایشان با شرایط و مقتضیات زمان انطباق داشت. این ویژگی، شاید نقطه افتراق حضرت امام(ره) با سایر علمای هم عصر ایشان یا حتی بعد از عصر امام بود.

وی ادامه داد: شاید شاه بیت همه نظرات و رویکردهای حضرت امام در حوزه تعلیم و تربیت، در این گذاره نهفته است که ایشان نقش معلم را نقش انبیاء توصیف کردند؛ حتی بلافاصله بعدش گفتند که نقش انبیاء و شاید نقش خدای تبارک تعالی، نقش مربی و معلم اول بشریت است.

در مباحث تعلیم و تربیت از ایده‌آل‌ها صحبت کردیم اما در چگونگی مانده‌ایم

بطحایی گفت: باید عرض کنم که متأسفانه ما نتوانستیم در جمهوری اسلامی آنگونه که باید چگونگی پیاده‌سازی این گذاره مهم را به اجرا دربیاریم. ما همیشه در مباحث تعلیم و تربیت از ایده‌آل‌ها و آرمان‌ها صحبت کردیم، اما در چگونگی مانده‌ایم و این یکی از نقاط ضعف جمهوری اسلامی در طی ۴۰ سال گذشته است که شما در این ایام نشانه‌های این نقطه ضعف را به وضوح ببینید.

مدرسه جای انتقال ارزش‌های ناب به نسل جدید است

وزیر اسبق آموزش و پرورش تصریح کرد: صاحب نظران حوزه علوم تربیتی نقش آموزش و پرورش را انتقال ارزش‌ها می‌دانند و معتقدند مدرسه محل انتقال ارزش‌های ناب به نسل آینده است. ما نه اینکه نخواهیم، اما نتوانستیم این مأموریت عمده را انجام دهیم. متأسفانه آن گذاره بسیار مهمی که حضرت امام که نقش معلم، نقش پیامبران است را نتوانستیم در عمل به اجرا درآوریم.

جمهوری اسلامی در عدالت کمی آموزشی بیش از عدالت کیفی موفق بوده است

وی با اشاره به کارنامه جمهوری اسلامی در اجرای عدالت آموزشی که یکی دیگر از تأکیدات حضرت امام (ره) بوده است، بیان داشت: عدالت آموزشی دو بخش است. یکی عدالت کمی است؛ یعنی اینکه فرصت‌های برابر آموزشی را برای آحاد مختلف جامعه به صورت برابر، با دسترسی برابر فراهم کنیم. معنی و مصداق آن این است که شما مدرسه و معلم و کتاب درسی داشته باشید. از این حیث تقریباً در طی ۴۰ سال گذشته، جمهوری اسلامی دستاوردهای خوبی داشته است.

بطحایی افزود: اما نوع دیگری از عدالت، عدالت کیفی است. یعنی مدرسه و کتاب و معلم فراهم کرده‌اید اما آیا امکانات مدارس زابل و زاهدان و چابهار، اشنویه و شهرهای استان خوزستان با آن مدرسه و کتاب درسی و برنامه آموزشی و معلمی که در منطقه ۳ تهران، در ناحیه ۲ مشهد، در ناحیه ۲ اصفهان ارائه می‌شود، یکی است؟ اینجاست که باید تردید کنیم.

وی گفت: نتیجه این نابرابری در عدالت کیفی، اینطور می‌شود که آنهایی که از آموزش‌های کیفی بالاتری برخوردار بودند، بعد از فارغ‌التحصیلی فرصت‌های برتری در آموزش عالی به دست می‌آورند و به تبع مشاغل مدیریتی و سیاست‌گذاری آینده کشور در اختیار این گروه قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر تبعیض در دسترسی به فرصت‌های کیفی آموزش، منتج به بی‌عدالتی و تبعیض در حوزه اقتصاد، اشتغال، بی‌عدالتی در حوزه اجتماعی و سایر شئونات جامعه خواهد شد.

در تربیت معلم‌هایی که هدایتگر از ظلمت به نور باشند،‌ نمره خوبی به دست نیاورده‌ایم

بطحایی خاطرنشان کرد: در اندیشه حضرت امام(ره) تربیت باید افراد را متخلق به اخلاق الهی کند. یعنی به تعبیر حضرت امام تربیت یعنی اینکه آدم‌ها از ظلمت و تاریکی به سوی نور هدایت شوند. نقش معلم، این است که مسیر تربیت را از خار و خاشاک پاک کند. مربی هیچگاه اجازه ندارد متربی را هول دهد و به زور بکِشد. این فهم نادرستی است که برخی از ما گاهی دچار آن می‌شویم. ما اجازه نداریم متربی را در مسیر تربیت، به زور هدایت کنیم. بلکه مهمترین نقش معلم و مربی این است که این مسیر را پاک کند تا متربی بتواند با راحتی و با سرعت بیشتری آن را طی کند.

معاون دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: به همین جهت است که اگر مسیر تربیت متربی مسیر درستی نباشد متربی به جهالت و ظلمت و تاریکی می‌رسد. و از آن سو، من معلم می‌توانم متربی را در مسیری هدایت کنم که به تعبیر حضرت امام به نورانیت و به عاقبت‌بخیری در دنیا و آخرت منتهی شود. از این رو واقعاً نقش معلم نقش مهمی است؛ منتها همه اینها آرمان‌ها و بایدهای ما است. اما ما متأسفانه در تبدیل این آرمان‌ها و به دست آوردن چنین معلمی نمره خوبی به دست نیاوردیم.

امام تهذیب را بر تعلیم مقدم می‌دانست

وی تأکید امام بر تربیت را برگرفته از این گذاره خواند که ایشان تهذیب را بر تعلیم مقدم می‌دانست و گفت: حضرت امام از جمله علمایی بودند که تهذیب را مقدم بر تعلیم و عالی‌تر و بالاتر از تعلیم می‌دانستند که متأثر بود از آن فلسفه تربیتی که ایشان به آن رسیده بود و باور داشت.

بطحایی خاطرنشان کرد: وقتی ما در مدارس و در برنامه‌ریزی آموزشی‌ بر تعلیم متمرکز شدیم و تمام سازوکارهای برنامه‌های آموزشی ما با این رویکرد شکل گرفت که تعلیم، خیلی مورد توجه قرار گرفت، آن نشاط و شادابی که سال‌های گذشته در مدارس جاری بود، آهسته آهسته رو به افول و سردی می‌رود.

در وقایع اخیر چوب سیاست قهرمان‌پروری سیستم آموزشی را خوردیم!

وی با اشاره به دو مفهوم قهرمان و پهلوان اظهار داشت: قهرمان کسی است که در عرصه‌های رقابت بر سایر هم‌رشته‌ای‌های خودش جایگاه برتری را به دست می‌آورد. اما هر قهرمانی لزوماً پهلوان نیست. ممکن است کسی پهلوان باشد و قهرمان هم بشود. نظام آموزش و پرورش ما چون به سمت قهرمانی دانش‌آموزی دارد هدایت می‌شود، آن سردی و لَختی و آن نداشتن شوق و اشتیاق در یادگیری ایجاد خواهد شد و روز به روز هم بدتر می‌شود.

وزیر اسبق آموزش و پرورش ادامه داد: در نظام آموزشی‌ما کسی تشویق می‌شود که نمرات ۲۰ بیشتری به دست آورده باشد. ما کسی را تشویق نمی‌کنیم که در مدرسه اخلاق والاتری دارد یا رئوف‌تر است؛ یا کسی که به محیط زیست بیشتر احترام می‌گذارد یا محیط خانواده برای او قابل احترام‌تر است. ما به اینها کاری نداریم! کسی برای ما ارزش دارد که فیزیکش نمره ۲۰ گرفته باشد. یعنی تعلیم برای ما رجحان پیدا کرده است. ما به دنبال قهرمان‌پروری هستیم نه پهلوان‌سازی.

قهرمان‌پروری یکی از خطاهای استراتژیک نظام آموزشی است

وی گفت: این رویکرد با اینکه موجب شده پایه علمی دانش‌آموزان ما بسیار بالا باشد ولی براساس مستندات می‌گویم که همین بچه‌ها در خارج از کشور در رقابت‌های گروهی نمی‌توانند کار کنند و منزوی هستند. به صورت فردی خیلی موفق هستند ولی به محض اینکه دوتا آدم را کنار اینها می‌گذاریم و می‌گوییم سه نفری این پروژه را جلو ببرید، نمی‌توانند. این نقطه ضعف است.

بطحایی افزود: زندگی مخلوطی از مهارت‌ها است. ما یک زاویه‌اش را با دانش‌آموزمان خوب کار کرده‌ایم. بقیه شئوناتش چه؟ مسئولیت‌پذیری این فارغ‌التحصیل ما چقدر است؟ چقدر به کشور و خاکش علاقه‌مند است؟ ده‌ها هدف دیگر همانند اینها باید در سبد یادگیری شما باشد.

وی تصریح کرد: سبد یادگیری فقط فیزیک و زیست‌شناسی و انتگرال و جبر نیست! که انصافاً خوب هم کار کردید و نمره خوبی هم در سطح بین‌الملل گرفته‌اید، ولی بقیه هدف‌های تربیتی چه؟ متأسفانه ما در همان قهرمان‌پروری مانده‌ایم. این یکی از خطاهای بسیار استراتژیک کشور ما در نظام آموزش و پرورش است. و ما الان داریم چوب این را می‌خوریم.

دانش‌آموزی که سال‌ها در مدرسه جمهوری اسلامی درس خوانده چرا مقید به حجاب نیست؟!

بطحایی گفت: الان بحث حجاب یک مسأله جدی این روزهای ما است. دانش‌آموزانی که سال‌ها در مدرسه جمهوری اسلامی با معلم محجبه، با معلم مُرَیَش، تحصیل کرده است و آموزش دیده و اردوی تربیتی رفته، نماز جماعت و مراسم صبحگاه برگزار کرده، چرا مقید به حجاب نیست؟

وی افزود: معلوم است که آن روش‌هایی که ما در مدرسه پیش گرفته‌ایم برای جوان امروز و نسل امروز پسندیده نیست و قبول ندارد. آن روش‌ها نتوانسته است اثرگذار باشد. حالا باز من اصرار کنم که برنامه‌ریزی آموزشی من همچنان باید روی همان پاشنه قبل بچرخد. آقا جواب نداده است!

معاون دانشگاه آزاد اسلامی بیان داشت: الان چرا فلان خواننده رپ خارج از کشور اینقدر مورد قبول نسل جوان قرار گرفته است؟ چرا باید تمام رزومه این گروه ۷ نفره رپ را دانش‌آموز ۱۳ ـ ۱۴ ما حفظ باشد. این نشانه این است که ما مفاهیم اصیل تعلیم و تربیت را با روش‌های نامناسب و نامتجانس به دانش‌آموزان تحمیل می‌کنیم.

وی گفت: نتیجه آن، شده است اینکه مدرسه ما یک محیط بسیار ناپسندی شده است. بچه‌ها خدا خدا می‌کنند که زودتر این مدرسه تعطیل شود و از مدرسه فرار کنند. در حالیکه محیط یادگیری باید محیط با رغبتی باشد. به قول جوانان، باید بچه‌ها در مدرسه حال کنند و مدرسه را رها نکنند.

جمهوری اسلامی باید به معلم بپردازد

بطحایی تأکید کرد: اما جلوی ضرر را از هر جا بگیریم منفعت است. هنوز هم دیر نشده است. هنوز مدرسه ما مرجعیت دارد. هنوز معلم ما مرجعیت دارد. جمهوری اسلامی باید به معلم بپردازد. حضرت امام وقتی مخاطبش معلم‌ها بودند، به آنها گفت شماها آدم‌های عادی نیستید. شما مثل فلان کارمند نیستید. چون نقش معلم را نقش انبیاء می‌داند. باید به معلم رسیدگی و توجه شود.

توجه به معلم فقط افزایش حقوق نیست

وی ادامه داد: این توجه فقط زیاد کردن حقوق نیست. بله باید از نظر حقوقی و معیشتی به سطح قابل قبولی برسد اما این توجه فقط اینها نیست. شایستگی و دانش و مهارت او و توانایی او برای ایفای چنین نقشی، مهم است. به نظر بنده این یکی از مواردی است که علی‌رغم همه شعارهایی که ما طی سال‌های گذشته دادیم به آن توجه جدی نکردیم و مورد غفلت قرار گرفته است.

بطحایی خاطرنشان کرد: متأسفانه تربیت معلم امروز با بقیه مؤلفه‌هایی که در آموزش و ‌پرورش داریم، دچار اختلال است. در گذشته اقتدار معلم در کلاس، به گونه‌ای بود که اصلاً انظباط در کلاس برای دانش‌آموز تعریف شده بود. یعنی با شما سر انظباط سر و کله نمی‌زد اما یکی از چالش‌های امروز معلم‌ها انظباط در کلاس است؟! اگر انظباط نباشد فرآیند یادگیری صورت نمی‌گیرد.

راه‌اندازی مجدد مدارس غیردولتی با استجازه از حضرت امام بود

وی با اشاره به نظر حضرت امام در خصوص مدارس غیردولتی بیان داشت: راه‌اندازی مجدد مدارس غیردولتی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با استجازه مستقیم حضرت امام صورت گرفت. یعنی مستقیماً و بدون واسطه از امام این اجازه گرفته شد که آیا با چارچوب‌های تعیین شده، چنانچه مؤسسی، متدین باشد و تدین و انقلابی بودن او برای ما اثبات شده باشد اجازه دارد؟ که ایشان با این قیود، این اجازه را دادند.

وی گفت: البته در بین این مدارس غیردولتی ممکن است مدارسی هم باشند که درست است که برای منافع اقتصادی راه نیفتاده، اما اهداف دیگری را دارند دنبال می‌کنند. مثلاً این علامت سؤال در مورد برخی مدارس قبل از انقلاب بود که اینها دانش‌آموزان را برای پذیرش تفکرات حجتیه آماده می‌کنند. آموزش‌های مذهبی‌شان در راستای آموزش‌ها و آموزه‌های انجمن حجتیه بود.

مثل روز برایم روشن بود که طرح رتبه‌بندی نتیجه ناصحیحی خواهد داشت

وزیر اسبق آموزش و پرورش در خصوص طرح رتبه‌بندی معلمان، نتیجه اجرای این طرح را مطلوب ندانست و اظهار داشت: دقیقاً مثل روز برایم روشن بود که این مسیر نتیجه ناصحیح خواهد داشت. وقتی این رتبه‌بندی را شروع کردند، کاملاً نشانه‌هایی که این فرآیند دچار اختلال است در آن هویدا بود. ۳۶ هزار میلیارد تومان در این شرایط سخت اقتصادی کشور هزینه رتبه‌بندی شده است ولی نتیجه عکس داد. یعنی نه تنها انگیزه معلم افزایش پیدا نکرد، بلکه نارضایتی‌ها دامن زده شد.

وی در تشریح ایراد این طرح گفت: در نظام‌های ارتقاء شایستگی مثل همین رتبه‌بندی، عملکرد افراد باید مورد قضاوت قرار گیرد و متناسب با عملکرد موفق، نظام پرداخت افزایش پیدا کند. بین نظام پرداخت‌ها و عملکرد افراد باید همبستگی مثبت و معنی‌دار وجود داشته باشد. این مستلزم این است که یک نظام سنجش عملکرد درست داشته باشیم.