پاسخ امام خمینی به این پرسش که رسول اکرم(ص) افضل است یا جبرئیل

پیامبر خاتم(ص) مظهر اسم اعظم «الله» است که اسم جامع الهی و محیط بر سایر اسمای الهی است.

 بنا به روایتی دوازدهم و بنا به روایت دیگری، هفدهم ربیع الاول روز ولادت حضرت ختمی مرتبت، محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم است. به همین مناسبت بخشی از مقاله جامعیت پیامبر و نظر  امام خمینی(س)  را که به قلم حسین صالحی مالستانی است و در مجله حضور شماره ۷۹ به چاپ رسیده، باز نشر می کنیم:

جامعیت پیامبر‌‌(ص) و نظر امام خمینی ‌

‌‌از مسائل مهمی که در روایات نیز مطرح شده است، برتری انبیای الهی بر فرشتگان است. این آموزه دینی در آثار امام خمینی نیز به خوبی جلوه کرده است. امام خمینی در کتاب مصباح الهدایه حدیث مفصلی را مطرح می‌ کند. آنگاه به توضیح نکات کلیدی آن در برتری پیامبر بر فرشته‌ ها می‌پردازد. حدیث این است: امیرالمؤمنین(ع) از رسول خدا(ص) روایت می‌فرماید:‌

‌‌«ما خلق الله افضل منّی و لا اکرم علیه منّی». قال علی علیه السلام، فقلت: یا رسول الله، فأنت افضل أم جبرئیل(ع)؟ فقال: یا علی، انّ الله تبارک و تعالی فضّل انبیائه المرسین علی ملائکته المقرّبین و فضّلنی علی جمیع النبیین و المرسلین...»‌‌[عیون اخبار الرضا (ع)، ج1،ص204، ح22]؛ ( مصباح الهدایه، ص72 – 73.)‌‌ ‌‌خداوند مخلوقی برتر از من نیافریده است و کرامت بیشتری از من به او نداده است. به رسول خدا گفتم: آیا شما برتر هستید یا جبرئیل؟ حضرت فرمود: ای علی! خداوند متعال انبیای مرسلین را بر فرشتگان مقرّب فضیلت داد و مرا بر همه انبیا و پیامبران فضیلت بخشیده است».‌

‌‌

امام خمینی درباره پرسش امیرالمؤمنین(ع) از رسول اکرم(ص) به اینکه آن حضرت افضل است یا جبرئیل؟ می گوید این بیان برای کشف حقایق نسبت به بقیه خلایق است و الّا امیرالمؤمنین(ع) و رسول اکرم(ص) در نشئه عقلی حقایق را از رسول الله دریافته است؛ زیرا هر دو نور واحد هستند. امام خمینی برای رسول خدا(ص) مقام احدیت جمع حقایق غیبیه و شهادتیه را قائل می‌شود و نسبت رسول خدا(ص) با مردم را همانند نسبت اسم اعظم الله به سایر اسماء و صفات الهی می‌ داند همان گونه که اسم اعظم جامع همه اسماء و صفات و محیط بر همه است، پیامبر اکرم (ص)، نیز از چنین جامعیتی برخوردار است.‌‌ (مصباح الهدایه، ص75 – 76)‌‌ ‌

‌‌

به عقیده امام خمینی برتری پیامبر به فرشتگان و انسانها برتـــری اعتباری، قـــرار دادی و ‌‎‌تشریفاتی نیست، مثل فضیلت سلطان بر رعیت، بلکه یک نوع فضیلت حقیقی و از کمالات وجودی است که ناشی از احاطه کامل و تسلط قیومی آن حضرت است که این احاطه و تسلط، پرتو و سایه‌ای از احاطه اسم اعظم «الله» بر سایر اسما و صفات الهی است. همانگونه که اسم اعظم ‌«الله» محیط شرافتش بر دیگر اسماء، شرافت تشریفاتی و اعتباری نیست، همچنین پیامبر هر عصر و مخصوصاً پیامبر ما (ص) که مربوب امام ائمه اسماء و صفات (اسم اعظم الله) است، ریاست تامه بر همه امت‌های گذشته و آینده از آن اوست و بلکه همه نبوت‌ها از شئون نبوت اوست و نبوت او دائره بزرگی است که بر همه دائره‌های کلی و جزئی و بزرگ و کوچک احاطه دارد.‌‌ (مصباح الهدایه، ص 76 – 77)‌

‌‌ ‌

‌‌ فضیلت پیامبر خاتم(ص) و ائمه(ع)‌

‌‌امام خمینی به توضیح جمله دیگر از حدیث پیامبر می‌ پردازد که هم مرتبه برتر پیامبر خاتم(ص) را می‌رساند و هم اینکه امامان معصوم(ع) از این فضیلت بهره‌مند هستند، همانگونه که پیامبر خاتم(ص) نسبت به سایر انبیای الهی از فضیلت بیشتر برخوردار است و مظهر اسم اعظم «الله» است که اسم جامع الهی و محیط بر سایر اسماء الهی است، حضرت علی(ع) و ائمه اطهار(ع) نیز به خاطر اینکه حقیقت نوری واحدی با پیامبر خاتم(ص) دارند از چنین فضیلتی برخوردار هستند امام خمینی در مصباح الهدایه می فرماید:‌

 

‌‌قوله(ص): و الفضل بعدی لک و للائمه من بعدک إشاره الی ما ذکرنا من أنّ مرتبه وجوده(ع) و وجود سائر الائمه: بالنسبه إلی النبی(ص) مرتبه الروح من النفس الناطقه الانسانیه؛ و رتبه سائر الانبیاء و الاولیاء رتبه سائر القوی النازله منه... و کل فضیله و کمال و شرف فی المملکه الانسانیه ثابته للمرتبه الروحیه و منها یصل الفیض إلی سائر القوی و المراتب»‌‌ ‌‌(مصباح الهدایه، ص 77) ‌

‌

‌‎‎‌اینکه پیامبر فرمود: پس از من برتری از آنِ تو و امامان بعد از تو است. اشاره به آن است که مرتبه وجودی امیرالمؤمنین و دیگر امامان علیهم السلام نسبت به پیامبر(ص)، مرتبه روح نسبت به نفس ناطقه انسانی است و مرتبه دیگر انبیا و اولیاء نسبت به رسول الله(ص) مرتبه دیگر قوایی است نازل از نفس... و تمامی فضیلت و کمال و شرافت در مملکت وجود انسانی، از آن مرتبه روح است و از روح است که به دیگر قوا و مراتب وجود انسانی، فیض می‌رسد.‌

‌‌

نکته دیگر راجع به دیگر انبیا و اولیاء است که مرتبه آنان پایین‌تر از مرتبه پیامبر و ائمه اطهار دانسته شده است، که این مسئله قابل توضیح بیشتر است؛ گرچه امام خمینی در ذیل همان مبحث با استناد به فرمایش امام علی(ع):‌

‌‌«کنت مع الانبیاء سرّاً و مع رسول الله جهراً»؛ من با پیامبران در نهان همراه بودم و با رسول خدا در آشکار».‌‌(ر.ک. مصباح الهدایه، ص77)‌

 

‌‌این معیت و همراهی امام علی(ع) را نسبت به دیگر پیامبران، همراهی «قیّومی» می‌داند و نسبت به رسول خدا، همراهی تقوّمی؛ یعنی امام علی(ع) از نگاه حقیقت نوری و همراهی‌اش با رسول خدا(ص) در این مقام، نسبت به پیامبران احاطه و قیومیت دارد اما نسبت به رسول خدا(ص)، تمکن قوام وجود علی(ع) به حقیقت وجودی پیامبر خاتم(ص) است که او مظهر اسم اعظم الهی است. ‌

 

‌‌امام درباره فضیلت پیامبر اسلام (ص) نسبت به دیگر انبیا نیز می فرماید:‌‌ «درمیان اسمای الهی اسم «الله» کاملتر است و درمیان مظاهر، انسان کامل و درمیان شرایع، شریعت انسان کامل، کاملترین است، و کمال شریعت انسان کامل به ولایت است... ولذا [ وجود مبارک رسول اکرم (ص)] نبی بود درحالی که آدم بین آب و گل بود؛ بلکه نه آبی بود و نه گلی و[ حضرتش] با آدم و نوح و غیر آن ها از انبیا (ع) بود»‌‌.‌‌(شرح دعاءالسحر، ص 66 – 68)‌