هدف از خواندن قرآن، تفکر محض و اندیشه ورزی است

دویست و پنجاه و پنجمین شب از مجموعه شب های بخارا به شب «تفاسیر قرآن مجید» اختصاص یافت. در این مراسم آیت‌الله دکتر محقق داماد، دکتر پورجوادی، دکتر جعفر یاحقی، دکتر محسن معینی و دکتر مهرداد عباسی به سخنرانی پرداختند.

به گزارش آستان، نخستین سخنران این مراسم، دکتر سید مصطفی محقق داماد، با اشاره به آیه‌هایی از سوره جمعه و آل عمران به بررسی تعقل و حکمت در دین پرداخت و دین داری و تعقل را دو معقوله لاینفک دانست و گفت: گمانم آغاز تاریخ تفسیر قرآن را باید از زمان خود رسول‌الله حساب کنیم. یعنی تفسیر قرآن چیز جدیدی نیست و دقیقا عمرش به درازای عمر خود قرآن است. از همان روزهای نخست، تفسیر قرآن توسط رسول‌الله آغاز شده است. مستند اینجانب برای این ادعا خود قرآن است. در قرآن مجید، موقعیت رسول الله نسبت به قرآن چهار تعبیر دارد که باید بر روی تفاوت های این موارد اندیشید. اولین وظیفه پیغمبر و غایت رسول الله نسبت به قرآن، تلاوت کننده قرآن است که در سوره مبارکه «آل عمران» و همچنین در سوره «جمعه» آمده است که این دو آیه در بخش آغازین با هم متفاوت هستند.»

دکتر محقق داماد در ادامه اظهار داشت: خیلی ها از طریق قرآن گمراه می شوند و با این طناب عده‌ای به درون چاه رفتند. چون اگر کسی خود قرآن را درست متوجه نشده و تفسیر آن را به خوبی درک نکند و تربیت نشود، نقش خطرناکش را خواهد دید، پس تبیین آن به عهده خود پیامبر قرار گرفته است. هدف از خواندن قرآن، تفکر محض و پیشنهاد اندیشه ورزی است. انسان‌ها اهل تفکر بشوند و اگر این سو تدبر و آن سو قفل بر دل زده شود، سیاهی حاصل می گردد. بارها شاهد آن بوده‌ایم که از طریق دین و کج‌اندیشی دینی دچار خطر می‌شویم و خطر آن از بیماری سل و سرطان به مراتب بیشتر است. جنگ ها و خونریزی‌ها! چقدر جنگ در تاریخ در اثر کج‌اندیشی اتفاق افتاده است؟! بیشتر از همه این درد را تشیع کشیده که پیشوایانش را بیشتر دین‌داران از بین بردند. بی دین‌ها که امام حسین(ع)، حضرت امیر المؤمنین، علی(ع) را نکشتند! دین‌داران کشتند! تمام امامان ما را هیچ بی‌دینی نکشته است، همه دین‌دار بودند! در روز عاشورا تمام آن هایی که سنگ به بدن امام حسین (ع) می زدند: «الله اکبر» می گفتند و این حاصل دین‌داری بدون تفکر و تبیین نادرست از آیات قرآن است.

دومین سخنران این مراسم، دکتر نصرالله پورجوادی، از تاریخ تفاسیر قرآن در طی قرون مختلف سخن گفت و اظهار داشت: تفسیر نویسی سنتی است قدیمی و از صدر اسلام آغاز می‌شود و کتابت و نوشتن تفسیر مربوط به قرن سوم است. تفسیرهای قدیمی در قرن دوم تفسیر «مقاتل‌بن‌سلیمان» که تفسیری است از کل قرآن و یا تفسیری منسوب به امام جعفر صادق(ع) می‌باشد که این‌ها به صورت شفاهی منتقل می شد. نوشتن تفسیر از قرن سوم آغاز شد. از قرن سوم به بعد بخصوص قرن چهارم، دانشمندان، علما، متکلمین و فقها و… شروع به نوشتن اعتقادنامه‌هایی درباره خدا و پیامبر و بهشت و دوزخ و آخرت و … و احکام، کردند. کلام و سیاست در قرون وسطی، دست در دست هم و جدایی ناپذیرند. در حکومت دینی هم اینگونه است. تفسیر شبیه اعتقادنامه نویسی است و ما در مطالعه تاریخی خود هر یک از این تفاسیر را بررسی می کنیم. حال برخی تفسیر کامل قرآن و تعدادی تفسیر برخی از سوره‌ها است. با این روش تاکنون چندین کتاب نوشته شده است و بسیاری درباره تاریخ تفسیر و تفسیر نویسی در گذشته تحقیق کرده اند و این راهی است که باید طی شود چون تفاسیر موجود، دریایی است، بیکران!

وی در ادامه درباره مطالعه تفاسیر بر اساس تاریخ اندیشه گفت: این یک بخش از تحقیقات ما درباره تفاسیر است و جنبه مدرنی دارد. جنبه دیگر مطالعه تفاسیر از حیث «تاریخ اندیشه» است.

دکتر پورجوادی در پایان سخنرانی خود به ارجحیت تحقیق در تفاسیر بر نوشتن خود تفسیر پرداخت و بیان کرد: به هر صورت تنها خواستم مثالی بگویم که چطور این مفاهیمی که ظرف ذهن ما را ساخته‌اند در طول تاریخ تحول یافتند و بخشی از تحقیقاتی که ما باید در عصر جدید انجام دهیم، همین است. دوره تفسیر نویسی گذشته است! اگرچه کسانی هستند که این کار را انجام می دهند؛ ولی امروز در دوره جدید بررسی و تحقیق درباره تفاسیر گذشته و سیری که داشتند و تفکر در تفاسیر و اندیشه حاکم بر آن ها بخصوص از لحاظ فرقه‌ها و مذاهب گوناگون که در عالم اسلام به و جود آمده است، اهمیت بیشتری دارد.

سومین سخنران این جلسه دکتر محمد جعفر یاحقی نیز به ایراد سخن پرداخت و در بخشی از سخنانش گفت: به تفسیر نویسی شیعه اشاره کرد و بیان داشت: هر کدام از فرقه‌های اسلامی برداشت و تلقی خود را در تفسیر ارائه می‌دهد و قرائت‌هایی متفاوت را وارد این موضوع می کند. حتی گاهی ترجمه‌های قرآن به نظر می‌رسد گرایشی است و هر فرقه‌ای با سلیقه خود آیات را ترجمه می کند و حداقل در ترجمه فارسی هویت خود را اظهار می دارد. بنابراین باید انتظار داشت که شیعه اثنی‌عشری و اسماعیلی هم برای خود تفاسیری داشتند که در آغاز بیشتر آن ها عربی هستند که تفسیر امام جعفر صادق و امام حسن عسکری به زبان عربی بوده است. بیشتر تدوین گفته‌ها و شنیده‌ها بر اساس روایت رسیده از معصومین بوده است. اولین تفسیر مدون مهم فارسی تفسیر ابوالفتوح رازی است البته قبل از آن تفاسیر عربی داشتیم. «تفسیر تبیان» قبل از ابوالفتوح می‌باشد؛ ولی به فارسی تفسیر مدون و مشخصی نبوده که اگر هم داشتیم امروز به دست ما نرسیده است. تفسیر ابوالفتوح رازی مربوط به قرن ششم است و تاریخ دقیق‌تر آن قبل از سال ۵۳۳ هـ.ق نوشته شده است. در قرن ششم هجری و سه دهه میانی این قرن از سال ۵۲۰ تا ۵۴۸ هـ.ق در فاصله ۲۸ سال چهار تفسیر مهم در دنیای اسلام به وجود آمده است که دو تا شیعه و دو سنی هر دو به زبان‌های فارسی و عربی نوشته شده است. در سال ۵۲۰ هـ.ق «تفسیر کشف الاسرار میبدی» به زبان فارسی و در سال ۵۲۸ هـ.ق «تفسیر کشاف زمخشری» را به زبان عربی به مذاق تسنن و در سال ۵۳۳ هـ.ق تفسیر ابوالفتوح رازی را به زبان فارسی و در سال ۵۴۸ «تفسیر مجمع البیان تبریزی» را به عربی داریم که بر مذاق اهل شیعه است. این چند سال را دوران اوج تفسیرنویسی می گوییم.

منبع: روزنامه اطلاعات